Uit de zaterdagkrant

Vanmorgen las ik in de Volkskrant twee artikelen die de moeite waard waren.

Een interview met een hoogleraar sociale psychologie, over wat sociale media met kinderen en jongeren doen. En een wetenschapsverhaal over dat de warme golfstroom misschien stil komt te liggen – waardoor de kans bestaat dat het hier in Europa straks niet heter, maar juist 10 tot 15 graden kouder (!) gaat worden.

Die golfstroom-theorie had ik járen terug al eens gelezen. Toen werd het gepresenteerd als zeer onwaarschijnlijk verhaal. Nu zijn wetenschappers er dus achter gekomen dat dit helemaal niet zo ongeloofwaardig is – integendeel.

Ook het verhaal over smartphones bevatte natuurlijk weinig nieuws voor me, na alle boeken en artikelen die ik daar de afgelopen maanden al over heb gelezen. Toch ga ik ook het onlangs verschenen boek van deze hoogleraar nog lezen. Generatie Angststoornis, heet het.

Het lijkt me nuttige materie, zeker nu ik zelf een kind heb.

“Als een kind eenmaal een smartphone heeft, blokkeert het apparaat tot op zekere hoogte al het andere: minder slaap, minder boeken lezen, minder hobby’s en sport, minder tijd met vrienden, minder buiten, minder zonlicht. Om al deze redenen moeten we uitstellen wanneer kinderen een smartphone krijgen en wanneer ze sociale media krijgen.”

– Jonathan Haidt

“Begin jaren 2000 was het internet geweldig. Je had allemaal nieuwe manieren om te communiceren. En die werden niet gedreven door reclame. Ze waren niet algoritmisch ingesteld. Ze waren niet ontworpen om je verslaafd te maken. Als ik zeg dat kinderen geen socialemedia-account mogen openen tot ze 16 zijn, hebben ze nog steeds de rest van het internet. Ze kunnen facetimen, ze kunnen op allerlei manieren communiceren. Maar het zijn die paar platforms die kinderen opzettelijk verslaafd maken die de schade veroorzaken.”

– Jonathan Haidt

Beide Volkskrant-artikelen zijn natuurlijk deprimerend. We krijgen maar met moeite grip op het socialemediagebruik van onze kinderen (en dat van onszelf). En de wereld gaat – nog waarschijnlijker dan we al dachten – gigantisch veranderen, niet in ons voordeel.

Ik moest denken aan het boek van Doortje Smithuijsen dat ik onlangs las, Iedereen verslaafd? Een analyse van ons digitale gedrag. Tegen het einde van dat boek concludeert zij dat het een misschien wel met het ander te maken heeft.

De wereld ís gewoon vaak best een moeilijke, vervelende plek. (Oorlog en armoede en polarisatie en klimaatverandering en racisme en nog veel meer.) Logisch dus, dat we de neiging hebben om ons te verstoppen in dat kleine schermpje.

Ja, we raken verslaafd aan smartphones, maar dat komt niet alleen door die apparaatjes zelf. (Oók, want zoals Haidt weer benadrukt: “Denk bijvoorbeeld aan naar beneden scrollen om de tijdlijn te vernieuwen bij Instagram en TikTok. Dan stuitert-ie omhoog. Dat komt van fruitautomaten. Dus ja, het zijn verslavende technologieën.”)

Maar even los hiervan: dat we zo graag in onze telefoon verdwijnen, komt net zo goed doordat de wereld/onze maatschappij gewoon niet zo’n fijne plek is om te zijn. Zo’n omgeving werkt vluchtgedrag – en dus verslavingen – in de hand.

Willen we dit probleem oplossen, dan vraagt dat dus iets anders dan alleen individuen aanspreken. Willen we minder op onze smartphone zitten, dan moeten we zorgen dat het alternatief – aanwezig zijn in de offline wereld – prettiger is.

Daar kun je deels zelf voor zorgen.
Deels.

Maar alles op individuele keuzevrijheid (slash verantwoordelijkheid) gooien, is oneerlijk. Zonder smartphone door het leven gaan is anno 2024 bijna onmogelijk. Tuurlijk, het ‘kan’, maar het heeft grote gevolgen. Zonder smartphone zou ik mijn huidige werk als freelance tekstschrijver bijvoorbeeld nauwelijks kunnen doen.

Ontslaat dit je van je eigen verantwoordelijkheid? Nee. Want je kunt wel degelijk je gedrag begrenzen, checks inbouwen (zoals smartphonevrije weekenden). Het is zelfs belangrijk om dat te doen als je wilt dat de wereld er uiteindelijk anders uit gaat zien.

Want om er maar een gouwe ouwe in te gooien: de maatschappij, dat zijn wij.

En eigenlijk is het precies zo met de klimaatramp waar we in leven. Je kunt als individu héél veel doen om jouw impact op de wereld onder de streep positief te maken: vaker plantaardig eten, met de trein op vakantie (en überhaupt meer in je eigen directe woonomgeving leven), geld doneren aan klimaatorganisaties, je auto wegdoen, tweedehands kleding kopen. En nog duizend andere dingen.

Met zulke acties inspireer je ook weer anderen en zo veranderen we samen uiteindelijk de wereld.

Tegelijkertijd leef je ook nu, vandaag, ín deze wereld. Een wereld met auto’s, met soms slechte OV-verbindingen (of: geen), met winkels vol nieuwe spullen, met familie die ver weg woont, met sociale verwachtingen om bijvoorbeeld cadeaus te kopen of in bepaalde kleding naar je werk te gaan (waar je heus niet áltijd aan hoeft te voldoen, integendeel, maar altijd tegen de stroom inzwemmen kost veel energie).

Een wereld kortom, waarin je soms gewoon doet wat je doet, om je hoofd – en dat van je gezin – boven water te houden.

En hoe veganistisch ik ook eet, en al zou ik de rest van m’n leven nooit meer in een vliegtuig stappen; ik leef in een wereld die sneller opwarmt dan goed is voor mij en mijn kind. In een wereld waar ik een smartphone nodig heb om concertkaartjes te kopen of (soms) zelfs maar een kop koffie te bestellen. In een wereld waar planten en dieren razendsnel uitsterven – net als in het tijdperk van de dinosauriërs.

Misschien helpt het al om dat feit gewoon onder ogen te zien.
Het te doorvoelen, er verdrietig over te zijn.

Te erkennen dat het zo is.

Daar om te huilen. Alleen en samen.

En vervolgens weer op te staan, elkaar in de ogen te kijken. En moedig voorwaarts te gaan. Te blijven bouwen aan de wereld waar je in gelooft.